BRABANTSE WOUDEN

Deel 1: De oudste bossen en (bos)bodems, oude bomen en akkers:
Het Nationaal Park Brabantse Wouden als erfgoedgebied

Tussen Halle en Bierbeek, in wat ooit een ‘niemandsland’ was en actueel de groene rand rond Brussel vormt, ligt van oudsher een lappendeken aan bossen en wouden.  Met drie namen die klinken: het ‘Hallerbos', het 'Zoniënwoud' en het 'Heverleebos en Meerdaalwoud'. Ooit vormden ze één (hét) aaneengesloten groot 'kolen(branders)woud'.

Is het een toeval dat ze net op de grens van het Romeinse ‘civitas Tungrorum’ lagen ? Wat later een belangrijke lijn doorheen het (vroegmiddeleeuwse) Karolingse rijk vormden? En wat de cultuurscheidslijn tussen de Maasromaanse en Schelderomaanse bouwstijl werd, waarvan we sporen tot vandaag terugvinden in het Nationaal Park ? Een grensgebied waar je liever met een boog omheen reed, dan er door ….

Het Meerdaalwoud op de kaart van Ferraris: een uitgestrekt oud bosgebied dat minstens tweeënhalve eeuw oud is.
Bron: Geopunt.

Dat het Nationaal Park veel bos heeft (25% van de oppervlakte) en dat dit ‘oud bos’ is (voor 64% is het bos oud), is voor velen geen geheim. In Vlaanderen wordt ‘oud bos’ doorgaans gedefinieerd als een bos dat tijdens de kartering onder leiding van de graaf Ferraris (ca 1771-1778) reeds bos was en sindsdien onafgebroken bebost bleef (zie kaart). Wat niet betekent dat het tussentijds kortstondig kaalgekapt kan zijn geweest en herbebost. De ‘bosplaatsen’ zijn dus minstens 250 jaar oud.

Maar liefst 1/3de van dat ‘oud bos’ in Vlaanderen ligt in het Nationaal Park Brabantse Wouden. Belangrijker dan deze zeer hoge aandelen is echter dat werkelijk alle omvangrijke Vlaamse oud-boscomplexen binnen het Nationaal Park gelegen zijn: Zoniënwoud, Meerdaalwoud, Heverleebos en Hallerbos. Daarnaast komen binnen de Brabantse Wouden nog tal van kleinere, maar daarom niet minder mooie, oude bossen voor. Om de belangrijkste te noemen: Sint-Agatha-Rodebos, Stokkembos, Margijsbos, Weebergbos, Tersaert, Begijnenbos, Gasthuisbos, Kleetbos, Lembeekbos (in Vlaanderen). Deze bossen sluiten dan nog eens aan in een netwerk met analoge bossen in Wallonië; Bois de la Hocaille, Val Vert, Bois de Laurensart, Grand bois de Bilande, Bois de Limal, Bois de Rixensart.

We mogen dus zonder aarzelen stellen dat ‘ons’ Nationaal Park Brabantse Wouden de meeste en de omvangrijkste oude bossen van Vlaanderen omvat.

Het spreekt voor zich dat deze oude bossen ook massaal veel oude bomen omvatten. Alleen al in de domeinwouden komen meer dan 10.000 woudreuzen voor met een omtrek van meer dan 3 meter.  Meerdere bomen zijn meer dan 250 jaar oud en werden nog door de Hertogen geplant.  Meer nog, net aan de rand van het Meerdaalwoud, in Hamme-Mille groeit zelfs de oudste boom van België, ca 790 jaar oud (geplant in 1232).

Naast het oudste bos, oude bomen en de oudste bodems, kennen we in het Nationaal Park ook oude akkers. In het Meerdaalwoud zijn oude akkerperceelgrenzen ‘bevroren’ in het topografische landschap. Blijkbaar is het Meerdaalwoud na de Keltisch-Romeinse ontginningsfase (voor landbouw) verlaten en nooit meer in gebruik genomen als akker. Het bos verraadt dus een akkerlandschapsstructuur van ca 2.000 jaar geleden. Holle wegen, erosiegeulen en zelfs perceelsgrenzen van een historisch akkerlandschap zijn er nog te herkennen (in het huidige boslandschap).
Er zijn echter ook indicaties van Romeinse percelering en wegenpatronen op de actuele akkerplateaus. Op het plateau van Duisburg komen bijvoorbeeld nog enkele netjes ZW-NO-georiënteerde perceelblokken voor met afmetingen die verwijzen naar de halve Romeinse mijl (de Romeinse mijl meet 1.420 m). Wellicht akkers die al 2.000 jaar lang akker zijn.

Maar dat is niet alles, in het Nationaal Park liggen nog tal van spectaculaire erfgoedsites. De Brabantse Wouden omvatten bijvoorbeeld het oudste monument van Vlaanderen, de Tomme te Ottenburg die meer dan 6.000 jaar oud is (zie afbeelding). Er zijn ‘funerale’ landschappen rond het Hallerbos en in Meerdaalwoud-Heverleebos van meer dan 4.000 jaar oud. Er zijn meerdere leemgroeves en ijzermijnen uit de middeleeuwen bekend. Meerdere dorpen kennen een Keltische oorsprong (>3000 jaar oud) en er zijn vele oude gebouwen aanwezig met onder andere 1.000 jaar oude Romaanse kerken.

De invloed van de Hertogen van Brabant, die in het gebied hun uitvalsbasis hadden met paleizen (Tervuren en later Heverlee) en kastelen (Beersel, …) en van kloosters en abdijen met ontginningshoeven is op tal van plaatsen leesbaar in het landschap. De landschapsbiografie (in opmaak) gaat er dieper op in.

‘De Tomme’ te Ottenburg op het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen II (hillshade): een Middenneolithisch langbed dat beschouwd wordt als het oudste monument van Vlaanderen (!). Bron: Geount.

Bronnenlijst:

• Dondeyne S., L. Vanierschot, R. Langohr, E. Van Ranst, J. Deckers (2015) – De grote bodemgroepen van Vlaanderen: Kenmerken van de “Reference Soil Groups” volgens het internationale classificatiesysteem World Reference Base. KU Leuven & Universiteit Gent in opdracht van Vlaamse overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen

 
Auteurs: Bart Vercoutere. Tekst aangevuld en nagekeken door Stefaan Horemans, Gert Van de Genachte en Jan Horemans.

De Vrienden van Heverleebos en Meerdaalwoud zijn één van de kernpartners van het Nationaal Park en konden dit proces enkel lopen met grote hulp van lokale experten. Daarom grote dank aan de lokale Natuurpunt afdelingen, Natuurstudiegroep Dijleland, Heemkundige kring van Tervuren, Hallensia, Herisem-molen, Vrienden van Abdij van het Park, de Beijerij, het Glazendorp, Heemkundige kring van Kortenberg, Vrienden van kapel van Steenbergen, Leuvens Historisch Genootschap en grote dank aan diensten leefmilieu en erfgoed van de Provincie Vlaams Brabant.